Hastalığın Önlenmesinde Aşının Rolü
Günümüzde aşılama, gerek ev hayvanları gerekse gıda hayvanları için hastalık önleme stratejilerinin temel unsurudur.
Aşılar, aşıda bütün veya kısmi olarak ihtiva edilen patojene karşı spesifik bir savunma geliştirmek üzere hayvanın bağışıklık sistemini uyarırlar.
Spesifik bir bağışıklık yanıtı ister aşı, isterse doğal yoldan karşılaşılan bir patojen tarafından uyarılsın, buna aktif olarak edinilmiş bağışıklık adı verilir.
Bağışıklık ayrıca, gerek hiper- immun serumlar aracılığıyla gerekse de plasenta yada kolostrum aracılığıyla bağışık bir hayvandan yavrusuna antikorların nakledilmesiyle pasif olarak da kazanılabilir.
Aktif olarak edinilmiş bağışıklık pasif olarak edinilmiş bağışıklığa kıyasla çok daha uzun bir etki süresine sahiptir çünkü vücudun patojene karşı kendi yanıtından kaynaklanır. Aktif olarak edinilmiş bağışıklıkta, vücut kendi savunma unsurlarını “üretir” ve ikinci bir hastalık etkenine maruz kalma ihtimaline karşı bunların bazılarını muhafaza eder.
Pasif olarak edinilmiş bağışıklıkta ise, bir başka hayvandan alınan antikorlar sonradan ortadan kaybolur, ve böylece bağışıklık da son bulmuş olur. Hastalık etkenine karşı doğal yollarla maruz kalınması durumunda bir nebze olsun aktif bağışıklık geliştirme ihtimali her zaman için mevcut olsa da aktif bağışıklığın aşı ile elde edileni makbuldür, zira aşı dışında her hangi bir yolla kazanılan aktif bağışıklık durumunda, sonuç itibariyle hayvan ölümden kurtulup iyileşme şansı yakalasa da, hayvanın bir kez yakalanmış olduğu hastalık, geri kalan yaşam periyodunda gelişme geriliği, güçten düşme yada verim kaybı gibi sonuçlara sebep olmaktadır.
Aşının Etki Mekanizması
Patojenler (ör.,bakteriler, virüsler, vb.) antijen adı verilen ve patojenin bir bağışıklık yanıtı uyaran kısmını oluşturan protein molekülleri içerirler. Bir patojen 50 ile 1000 arasında spesifik antijen ya da antijenik protein içerebilir. Bir patojenin antijenleri vücut tarafından algılandığında, patojene karşı spesifik bir bağışıklık yanıtı oluşur.
Bağışıklık sistemi, antikor adı verilen, vücudun spesifik bir patojene saldırmasına yardım eden özel proteinler üretir ve hücre içi enfeksiyon durumunda da, hücre kaynaklı bağışıklık yanıtını (patojenle enfekte olmuş hücrelerin yok edilmesi) başlatır. Ani olarak başlayan spesifik immun yanıtın bir sonucu olarak, tekrar aynı hastalık etkeni ile karşılaşılması durumunda, vücutta o etkeni kolayca tanıyan antijene spesifik bellek hücreleri oluşturulur ve antikor seviyeleri yüksek bir sabitede uzun süreler boyunca değişmeden kalır, yada en azından bu yönde gayret sarf edilir.
Aşı ile işte bu mekanizmanın aynısı gerçekleştirilir, fakat bazı farklılıklarla; bütün bunların gerçekleşmesi için hastalık etkeninin vücuda girip enfeksiyona sebep olmasına gerek yoktur, ve bağışıklık yönünde başarıya ulaşma şansı daha yüksektir. Aşının bu iki özelliği, aşılamaya ihtiyaç duyulmasının ve bu doğrultuda gelişmeler kaydedilip üretime geçilmesinin en temel sebeplerini teşkil eder. Kısaca aşıya duyulan ihtiyacın en temel gayesi bu mekanizmanın elde edilmesidir denilebilir.
Aşı Formları
Aşılar çeşitli formlarda üretilmektedir:
- canlı (virulan)
- canlı zayıflatılmış (modifiye)
- inaktive edilmiş (öldürülmüş)
- sub-unit
- genetik (rekombinant)
- toksoid aşısı
- asellüler (hücresel forma sahip olmayıp tasnif edilmiş halde antijen içeren)
Aşı Uygulama Kuralları
- Aşılanacak hayvan en az 6-8 haftalık olmalıdır.
- Hayvanlar parazitlerden arındırılmış olmalıdır!
- Vucut sıcaklıkları normal (38,5 – 39,5 °C) olmalıdır.
- Nabız sayısı köpeklerde 90 – 110 /dk. , kedilerde 110 – 130 /dk. sınırları içinde olmalıdır.
- Solunum sayısı 15 – 30 dak. sınırları içinde olmalıdır.
- Aşılanacak hayvan stres oluşturacak etkenlerden uzak tutulmalıdır.
- Hayvana en az 1 hafta öncesinde kortikostreoid türü ilaçlardan yapılmamış olmalıdır.
- Hayvan ileri gebe olmamalıdır.
- Hastalık geçirmiş hayvanlar nekahat döneminde olmamalıdır.
- Kullanılan aşılar +2 – +8 °C’de muhafaza edilmeli ve kullanma süreleri geçmemiş olmalıdır.
- Aşı prospektüse göre uygulanmalıdır. (İ.V, İ.M, S.C)
- Aşılamada kullanılan enjektörler steril olmalı ve kullanıldıktan sonra imha edilmelidir.
- Hayvan sahibine aşılanan hayvana ait bilgilerini, yapılan aşının tarihini ve etiketini, aşıyı uygulayan veteriner hekimin onayını içeren resmi pasaport verilmelidir.
- Uygulanan aşı programı her sene tekrarlanmalıdır.
AŞILAMA GEREKTİREN HASTALIKLAR
Kedilerde;
Panleukopeni: Parvoviruslar tarafından oluşturulan, akut seyirli, kanlı ishal ve kusmayla karakterize öldürücü ve bulaşıcı bir kedi hastalığıdır.
Enzootik Koriza (Rhinotracheitis): Kedi herpes virusu tarafından oluşturulan akut seyirli, burun akıntısı, aksırık, göz yaşı akıntısı ve konjuktivitis ile karakterize solunum sistemi hastalığıdır.
Calici Virus Enfeksiyonu: Calici virus tarafından oluşturulan akut seyirli ve özellikle genç kedileri etkileyen, üst solunum yollarında akciğerlerde bozukluklar, ağızda ülseratif lezyonlar, ishal ve eklemlerde yangıyla seyreden viral bir hastalıkdır.
Kedi Enfeksiyöz Peritonitisi (FIP): Corona grubuna ait bir virus tarafından oluşturulan çoğunlukla 6 aylıkla 5 yaş arasındaki kedilerde görülen, genelde karın boşluğuna sıvı toplanması, halsizlik, lenfopeni ve iç organlarda granülomatöz değişiklikler ile karakterize subakut ve kronik seyirli bulaşıcı bir hastalıkdır.
Kedi Lösemisi (Feline Leukozis): Oncorna virular tarından oluşturulan lenf bezlerinde tümör oluşumuna ve kanda lenfosit artışına neden olan kronik seyirli bir hastalıkdır.
Chlamidia Enfeksiyonu: Chlamidia psittaci tarafından oluşturulan akut seyirli, burun akıntısı, göz yaşı akıntısı, göz kapaklarında şişlik, solunum güçlüğü, sarı yeşil ishal ve sinirsel bozukluklarla karakterize bulaşıcı bir hastalıkdır.
Kuduz: Rabies virusu tarafımdan oluşturulan akut seyirli, bilinç kaybı, huzursuzluk, saldırgan tavır, salya artışı, yutkunma güçlüğü ve çeşitli felçlerle karakterize ölümle sonuçlanan bulaşıcı viral bir hastalıkdır.
Aşılama Programı için Veteriner Hekiminize danışınız!!!
Author: Dr. Haluk Ömer
Pet Dünyası Veteriner Kliniği
